|
Cũng gọi là lò than, nhưng lò than ‘lu’ (lò xây vòng tròn) ở Thôn Đông Bình, khác với lò than phát hỏa hình chữ nhật mà anh Minh đã viết ở Thôn Tây Lạc, Nam Hòa và 1 vài chổ khác trong Ấp Bùi Chu.
Tại sao lại gọi là lò than lu? Thưa vì khi xây xong trông nó giống như một nửa cái lu ló trên mặt đất. Lò than lu này phải xây rất kỹ thuật, xây bằng gạch đất, xây từ dưới lên trên, cứ xây vòng vòng càng lên càng thu nhỏ lại, thành hình vòm, nó bầu bầu không xuôi thẳng như nón lá. Lò được đào sâu xuống lòng đất 2 mét, đường kính 5 mét, vòng tròn, phía dưới xây bằng loại gạch dầy, mỗi cục có kích cỡ 10 phân, rộng 20 phân, dài 30 phân, có xây 1 cửa lò để dùng đưa vào củi, cũng như dỡ than thành phẩm ra. Cửa được xây cao 2 mét, bề ngang 1m 50, sâu như thế nên phải đào 1 cái hố thẳng vào cửa, có xây bậc nấc thang đi xuống. Cách cửa lò 1m 50 cũng xây một lổ ngang 1m 50, sâu vào 1m 50, làm bép lò để đưa củi vào đốt, cũng giống như cửa lò, bép cũng có 1 cái hố xây nấc thang hẳn hòi để đi lên đi xuống, để người trông coi việc đốt hầm than họ đốt đun củi như đun bếp. Đó là nói về phía mặt lò, còn vòng phía sau có làm 4 cái lổ chia đều ra, để thoát hơi khói lên, gọi là ống khói, mỗi ống 15 phân, còn phía trên xây bầu lên cao 3 mét, cũng bằng gạch đất, với kích cỡ gạch dầy 5 phân, ngang 16 phân, dài 30 phân, trên đỉnh chóp có để ra 1 cái lổ đường kính 20 cm, cho thông hơi khói lên, mỗi lò như vậy xây hết từ 4 ngàn đến 5 ngàn viên gạch. Còn nói về công việc đóng gạch xây lò, phải nói là lúc đó do gia đình ông trùm Bính, ông Giáo Tuy, Thầy Cần và một vài gia đình trong xóm vv. đảm nhận. Vì họ rất là khéo tay đúc gạch, mặc dù từ bé đến lúc đó chưa có ai làm công việc này bao giờ, chỉ được dẫn đi xem người ta làm rồi về tự chế khuân rồi làm lấy. Ở khu đất trạm xá có 7 cái lò than lu của ông Quận, bên cạnh đó nhà ông ký Dư 1 cái, đầu bên kia nhà ông cụ Sa 2 cái, sau đó là nhà ông qũy Hạnh, dài tới nhà ông Tuân (Việt) Tư Bê, là 3 cái của bà phó Hãn, và phía bên nhà máy cưa cũ có 5 cái của ông Đương. Củi cho vào lò được xếp dựng đứng, đúng với kỹ thuật và không chặn đường lửa đi quanh trong lò, ở trên củi được xếp ngang cao cho tới nóc. Củi được công nhân mang vác xuống hoặc chế cái máng dài như cầu tuột, cho củi tuột xuống nhẹ nhàng, số lượng củi cho vào lò khoảng chừng: 50 mét khối, khi hầm đốt xong, cho ta được than thành phẩm là từ 7 tấn rưỡi cho đến 8 tấn than, dĩ nhiên là phải lựa củi tốt và chắc, mới cho ta số ký đáng kể. Sau khi cho củi vào lò rồi, cửa lò được bịt kín lại và bắt đầu đốt bếp ở bép lò, củi đốt cũng được chọn, đây là củi tạp, hạ cấp hơn củi làm than, thời gian đốt là 25 ngày đêm, hết chừng 15 thước củi, luôn luôn giữ độ nóng, củi chắc thì cháy lâu tàn và có than hồng trong bép, về phần việc đốt củi đun vào bép lò ngày đêm, do thợ chuyên nghiệp canh khói. Ngày đó, ở khu vực này, công việc đốt và canh khói lò than được thầy Cần và ông Giáo Tuy thay phiên nhau đảm trách, đến ngày thứ 26 là tắt bếp, để tắt bếp, người ta cho cháy hết củi xong dùng gạch xây vít kín bép lại, và cũng bít luôn 4 lổ thông hơi, trong 10 ngày sau đợi nguội bớt, người ta quậy đất với nước, không lỏng, không đặc rồi trét đều khắp phía ngoài mặt nổi của lò, dân trong nghề gọi là ‘tắm’, họ tắm cho lò làm 2 lần, việc tắm lò rất cần thiết, cần phải làm để bảo quản cho lò không bị nứt, mau nguội và để giữ độ bền cho lò và để sử dụng lò tiếp tục nhiều lần về sau. Lò than lu xây rất tốn kém và thời gian xây lâu hơn, bù lại, nó mang cho người chủ nhiều lợi tức hơn vì thành phẩm của nó đem lại nhiều hơn lò than nhỏ. Marseille 1/08. Viết để nhớ về Bùi Chu. Nguyễn Đức An |
