Máy tính bảng Máy tính bảng giá rẻ

Năm Sửu.

 Theo các nhà sử học, con trâu đã được người Việt thuần hóa từ cách đây năm, sáu nghìn năm. Con trâu không chỉ là tài sản quan trọng của người nông dân, nó còn đi vào các câu ca dao, thành ngữ, các truyền thuyết...

    Hồ Tây, một thắng cảnh của Hà Nội, trước khi mang tên Dâm - đàm (hồ Mù Sương) ở thời Lý, Ðoái hồ, Tây hồ (hồ ở phía tây kinh thành) dưới thời Lê, đã từng mang tên hồ Trâu, hồ Trâu vàng... Một câu thơ cổ còn nhắc nhở:

    Ngưu hồ dĩ biến tam triều cục. 
Long đỗ nhưng lưu bách chiến thành .
(Hồ Trâu đã trải ba triều đại. 
Thành (bách) chiến còn lưu đất Rốn Rồng). 
 
Hồ Trâu và dòng sông Kim Ngưu - một nhánh sông Tô chảy bao quanh phía nam Hà Nội, từ tây sang đông - còn gợi lại một huyền tích của thời kỳ thần thoại Việt Nam:

    Ở VÙNG ĐẦM lầy chân núi Tiên - Du (Bắc Ninh) có con Trâu vàng náu mình. Một pháp sư dùng gậy (tích trượng) yểm trên trán trâu. Trâu vùng vằng lồng chạy xuống phía nam, quần nát cả một vùng Khoái Châu lầy lội, vùng ấy sau gọi là Vũng trâu đằm. Chưa hết cơn giận dữ, Trâu lại bơi qua sông Cái rồi chạy ngược lên phía bắc, đường do vết chân trâu dẫm lún thành sông Kim Ngưu. Rồi trâu chạy vòng vo làm sụt cả một vùng thành đầm hồ và ẩn kín dưới nơi ấy, đó là hồ Trâu Vàng. Tương truyền nhà ai sinh được mười trai thì 10 chàng trai đó sẽ kéo được Trâu vàng lên mà hưởng phúc. Nhưng từ đó đến nay, chẳng nhà ai đủ mười trai... (Xem Lĩnh Nam chích quái).

    Huyền thoại là một cách thức tư duy, cảm nghĩ của người xưa cổ, đầy mộng mơ siêu thực song vẫn bắt nguồn từ hiện thực...

    Trâu là loài sinh vật thích nghi với hệ sinh thái đầm lầy - ấm - ẩm, vốn sinh sống thành bầy, có thủ lĩnh đầu đàn. Quanh đầm lầy là rừng tốt tươi cỏ dại, lúa dại trâu ăn. Trâu rừng (Bubalus bubalis), tổ tiên của các loại trâu nhà, vốn sinh sống ở vùng đầm lầy Ðông - Nam á nhiệt đới - gió mùa - thấp ẩm. Cách đây không lâu, trâu rừng còn tồn tại khá phổ biến ở miền trung nước ta. Trâu rừng nhìn chung giống trâu nhà nhưng có vóc sừng rộng và dài hơn, chúng di động nhanh và nhẹ nhàng hơn trâu nhà, trong đàn trâu rừng cũng có những con "bạch biến", gọi là trâu trắng, như hiện tượng thường thấy ở trâu nhà...

    Giới cổ sinh và khảo cổ học Việt Nam đã tìm thấy hóa thạch loài trâu trong các hang động Thẩm Khuyên, Phai Vệ, Kéo Lèng (Lạng Sơn), Hang Hùm (Hòa Bình), Thẩm òm (Hà Tĩnh)... cách ngày nay trên dưới vài chục vạn năm: người tối cổ Lạng Sơn, người cổ Hang Hùm đã săn bắt trâu rừng cùng các loài voi, đười ươi, lợn vòi, gấu mèo, khỉ, vượn... mà sinh sống.

    Muộn hơn nữa, trong các hang động chứa đựng di tích văn hóa Hòa Bình - Bắc Sơn, cách ngày nay trên dưới một vạn năm, bên cạnh hóa thạch một số hạt cây trồng, người ta cũng tìm thấy xương trâu bò (Bovinae).

    Ðến cuối thời đá mới, cách ngày nay 5 - 6.000 năm cùng với sự ra đời của nghề nông trồng lúa ở các thung lũng chân núi và đồng bằng ven biển, con trâu đã được thuần phục và thuần dưỡng. Xương trâu bò nhà đã được giới khảo cổ học tìm thấy phổ biến trong các di chỉ đá mới và đồng thau ở Tràng Kênh (Hải Phòng), Tiên Hội, Ðình Chàng (Hà Nội), Ðồng Ðậu (Phú Thọ) và nhiều nơi khác. Ðầm lầy, môi trường sinh thái của loài trâu, cũng là quê hương của loài lúa. Con trâu và cây lúa gắn bó với nhau, từ thời hoang dại cũng như từ lúc được con người thuần dưỡng.

    Thoạt tiên, người ta bắt trâu ăn thịt, sau được thuần dưỡng, cũng để ăn thịt và làm vật hiến sinh trong nghi lễ nông nghiệp hội mùa. Hình ảnh hội đâm trâu của người Việt cổ còn được khắc chạm trên trống đồng và vẫn còn sống động trong lễ hội mùa Xuân miền không gian xã hội Ba Na ở Tây Nguyên.

    Rồi trâu được sử dụng cùng với người vào việc dẫm nát cỏ, sục bùn trong ruộng để sửa soạn đất đai trồng lúa. Lề lối canh tác mà sách cổ gọi là "thủy nậu" (cày bằng nước, đưa nước vào ruộng rồi lùa trâu xuống dẫm cỏ, sục bùn) này, cho tới trước sau Cách mạng mùa Thu vẫn từng phổ biến trong các thung lũng Thái - Mường, miền Tây Bắc.

    Huyền thoại về người Khổng Lồ - Thần Nông, ải Lậc - Cậc (Thái Ðen), Sái Hịa (Thái Trắng), Táng Ngạo (Tày Khao ở Hà Giang), thân cao hơn núi, vành tai to bằng dăm ba chiếc quạt thóc, đã vỡ vạc bốn cánh đồng lớn Mường Thanh (Ðiện Biên), Mường Lò (Nghĩa Lộ), Mường Tấc (Phù Yên), Mường Than (Than Uyên) và thung lũng Mường Phạ (Vị Xuyên)... rất nổi tiếng. Vị thần nông Tày - Thái cổ khổng lồ này đã biết nuôi trâu để kéo cày, biết ăn xôi đồ bằng gạo nếp và vẫn bắt cá, xúc tôm tép ở các dòng sông suối... Ðó là huyền thoại của thời đại kim khí.

    Hàng trăm lưỡi cày đồng các loại thuộc nền văn hóa Ðông Sơn (500 năm trước Công nguyên) tìm thấy ở Cổ Loa và nhiều nơi khác đã được giới khảo cổ học Việt Nam cày thực nghiệm bằng trâu kéo trên chín loại đồng đất khác nhau của miền châu thổ sông Hồng...

    ĐỜI TRÂU

    Tiến trình công nghiệp hóa - hiện đại hóa nông nghiệp và nông thôn đã "tháo" con trâu ra khỏi cái ách cày và "tra" vào nó cái ách của những chiếc xe cộ. Thế rồi, những chiếc xe "cọc cạch" ra đời lại đẩy con trâu vào tình cảnh "nằm chơi xơi cỏ"! Bây giờ thì số phận con trâu đi về đâu?

    Một thời, con trâu đã được ông bà chúng ta đặt lên làm "đầu gia nghiệp"! Điều này chứng tỏ con trâu đã cống hiến sức lực không ít cho cuộc sống của con người. Thuở những chiếc máy cày còn ở tận trời Tây thì trên khắp các cánh đồng của một đất nước có đến hơn 80% dân số làm nông nghiệp như nước ta thì con trâu đã phải gánh trọng trách thực hiện công việc làm đất. Vào mùa, con trâu hầu như chẳng mấy khi được nghỉ ngơi. Hết trong ách cày lại phải chuyển sang ách bừa. Hết ruộng nhà là tiếp ngay đến ruộng người. Chân trâu luôn lội trong bùn và lưng trâu luôn dính với chiếc roi. Ngày xưa chỉ có những hộ phú nông mới có đủ khả năng để sắm được cặp trâu cày. Sắm được rồi cũng chẳng dễ gì đào tạo chúng trở thành một bộ đôi cày giỏi, thường thì các chủ trâu phải thuê các "trai cày" thiện nghệ về huấn luyện cho chúng. Khi đã thuần thục, cặp trâu cày ấy sẽ trở thành cái "máy in tiền" cho các ông chủ. Bởi ruộng thì "cò bay thẳng cánh" mà trâu cày thì hiếm nên vào vụ sản xuất là chúng chẳng bao giờ hết việc. Thật ra thì việc cày bừa lũ bò làm cũng tốt chán, nhưng hầu hết nhà nông đều thích các đường cày sâu của trâu hơn. Bởi đường cày sâu là một trong một yếu tố quyết định cho năng suất của mùa màng.

    Những con trâu cái cũng không chịu kém cỏi hơn lũ trâu đực trong việc mang lại lợi ích cho con người. Nó xứng đáng được đứng vào hàng ngũ "đầu cơ nghiệp" của nhà nông khi chúng cũng được ông bà ta nói đến với một tình cảm thật yêu thương: "Muốn giàu nuôi trâu cái, muốn lụn bại nuôi bồ câu"! Nhiệm vụ chính của những con trâu cái không phải là trên đồng ruộng mà là thực hiện cái "thiên chức" làm mẹ của nó. Hằng năm, mỗi con trâu cái cứ đều đặn cho ra đời một chú trâu nghé là công trạng của nó được sánh bằng ba vụ mùa làm việc cật lực của một chú trâu đực. Chỉ cần sau 12 tháng được chăm sóc, khi trâu mẹ đẻ trâu em thì những chú trâu ấy được đổi chủ để bắt đầu bước vào sự nghiệp cày bừa. Đó là chỉ mới nói đến những chú trâu bình thường, với những chú trâu mang dáng đẹp như: "Trâu hoa tai, bò gai sừng", hoặc "Trâu chóp tóc, bò mũi mấu" (ấy là những con trâu khỏe) thì giá của chúng càng cao theo sự "ái mộ" của những nhà nông dày kinh nghiệm. Quả thật con trâu một thời là niềm tự hào của các nhà nông và nó cũng được xem là của quý để mang ra cạnh tranh sự giàu có với nhau: "Anh có sừng trâu bạc, tôi có giác trâu đen"! Thật là vàng son một thuở!

    Thế nhưng cách đây không lâu, những chiếc máy cày đã đẩy con trâu về lại chuồng và đẩy chúng ra khỏi sự sủng ái của nhà nông. Từ là "đầu cơ nghiệp", con trâu bỗng trở thành một món thịt thương phẩm chẳng được mấy ưa chuộng ở các buổi chợ mặc dù theo các nhà nghiên cứu thì thịt trâu có hàm lượng dinh dưỡng cao hơn nhiều các loại thịt gia súc khác. Những con trâu tưởng là đời mình chỉ còn mỗi một con đường là "đi đến lò mổ" thì sự bùng nổ giao thông nông thôn đã cứu vớt chúng. Sức kéo của chúng lại được tận dụng vào các phương tiện vận chuyển thô sơ để phục vụ cho những nhu cầu thiết yếu ở các vùng nông thôn như: chuyên chở lúa gạo, phân bón và nhất là vật liệu xây dựng. Vào thời điểm ấy, mỗi ngày mỗi chiếc cộ trâu có thể mang lại cho những người chủ của chúng từ 40-50 ngàn đồng, một khoản thu nhập không nhỏ cho người nông dân. Vả lại, điều khiển một chiếc cộ trâu là công việc có thể dễ dàng đối với tất cả mọi người từ trẻ con, phụ nữ đến người già. Trâu là loài vật khôn ngoan, có trí nhớ tốt nên nếu là những tuyến đường quen thuộc thì người "cầm lái" chỉ cần ra một roi là nó có thể đủng đỉnh đi đến nơi về đến chốn. "Lạc đàng nắm đuôi chó, lạc ngõ nắm đuôi trâu" mà! Còn nếu là những tuyến đường lạ thì việc điều khiển cũng dễ dàng bằng những động tác giật dây cương theo 2 hướng "dí, thá".

    Cứ ngỡ đời trâu như thế là đã yên ổn, bỗng dưng những chiếc xe cọc cạch ào ạt ra đời chiếm hết công việc của những chiếc cộ trâu chậm chạp. Thời điểm này "đất sống" của những chiếc cộ trâu là những tuyến giao thông liên thôn mà những chiếc xe cọc cạch không vào được. Do đó, nguồn thu nhập của những chiếc cộ trâu bị giảm mạnh, thậm chí bị "thất nghiệp"! Những chiếc cộ lần lượt bị xếp xó vườn và con trâu lại bị "thất sủng"! Giá cả của con trâu theo đó cũng bị tuột thảm hại, chúng chỉ còn chờ được vỗ béo để "hành phương Nam" theo chân của các lái trâu từ các tỉnh phía Nam ra mua để cung cấp cho các tỉnh có nhiều diện tích canh tác lúa ở Nam bộ. Cứ ngỡ thế đã là đường cùng. Lại bỗng dưng những chiếc xe cọc cạch bị cấm lưu thông trên những tuyến giao thông chính, thế là cộ trâu lại "lên ngôi"! Chẳng một cảnh sát giao thông nào nỡ huýt còi chặn một phương tiện vận chuyển hiền lành và không có khả năng gây tai nạn giao thông như những chiếc cộ trâu. Con trâu lại đột ngột lên giá.

    Quả là đời Trâu cũng lắm thăng trầm!

Trinhan sưu tầm.